Kıdem tazminatında Güney Kore modeli

Hürriyet yazarı Noyan Doğan, 'Kıdeme Güney Kore Modeli' başlıklı yazısındayakın zamanda uygulanması planlanan kıdem tazminatı sistemini ve ayrıntılarını kaleme aldı. 

Buna göre, Yeni Ekonomi Programı Yapısal Dönüşüm Adımları 2019 programına göre Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), yeniden ele alınarak, tamamlayıcı emeklilik sistemine dönüşecek. Bu sistemle birlikte kıdem tazminatı reformu hayata geçirilecek ve BES ile kıdem tazminatı entegre edilecek. Reformun da tüm tarafların mutabakatıyla sene sonuna kadar gerçekleşmesi bekleniyor. 1 Mayıs’ta ise işçi sendikaları, ‘kıdem tazminatı kırmızıçizgimiz, dokundurmayız’ diyerek, reform konusunda tavrını ortaya koydu. Önümüzdeki aylarda reformun detayları netleşecek.

Noyan'ın yeni sistemin detaylarını verdiği yazısı şu şekilde: 

EMEKLİLİKTE ÜÇ BASAMAK SİSTEMİ

Hem başka ülkelerde emeklilik sistemleri nasıl uygulanıyor hem de kıdem tazminatını BES ile entegre edip, fonlu sisteme geçen başka ülkeler var mı diye merak edip, araştırdım. Önce dünyada emeklilik sistemleri nasıl uygulanıyor, kısaca değineyim. Tüm ülkelerde birinci basamak, ikinci basamak ve üçüncü basamak olmak üzere üç ayrı kategoride emeklilik sistemleri uygulanıyor.

1. basamak, bizdeki SGK gibi kamunun sunduğu emeklilik sistemi. 2. basamak, işyeri bazlı, bir başka adıyla da mesleki bazlı, özel emeklilik sistemi. Gelişmiş tüm ülkelerde uygulanıyor. Bizde ise 2017’de otomatik BES adı altında mesleki bazlı emeklilik sistemi başladı. Giriş zorunlu tutuldu, çıkış serbest bırakıldı. Çalışanın maaşından yüzde 3 kesinti yapıldı, işveren katkısı getirilmedi. 3. basamak emeklilik sistemi ise tamamen kişilerin ceplerinden ödeyerek, tasarruf ettiği gönüllü bireysel emeklilik sistemi.

TÜRKİYE İLE BENZER MODEL

Bizde reform adı altında yapılmak istenen; 2017’de başlayan otomatik BES’in zorunlu hale getirildiği, işverenin de çalışan gibi katkıda bulunduğu, devletin de katkı yaptığı bir sisteme geçilmesi. Böylece çalışandan ve işverenden kesilen, devletin de katkı yaptığı bir tamamlayıcı emeklilik sistemi olacak. Bunun üzerine kıdem tazminatında fonlu bir sisteme geçilecek ve bu sistem tamamlayıcı emeklilik ile entegre edilecek.

Peki, dünyada, kıdem tazminatı ile özel emekliliği entegre eden başka ülkeler var mı? Kıdem tazminatını BES ile entegre eden tek bir ülke var; o da, Güney Kore. İtalya’da da benzer bir uygulama var, yani kıdem tazminatı fona aktarılabiliyor ancak zorunlu değil. Çoğu çalışan risk almak istemediği için aktarım yapmayı tercih etmiyor. Ancak İtalya’da kamu emeklilik sistemi kuvvetli ve çalışırken ki ortalama aylık kazancın yüzde 83.1’i emekli aylığı olarak bağlanıyor. Peki, Güney Kore’de durum nedir? Diğer ülkelerde olduğu gibi 3 basamaklı emeklilik sistemi var. Kamu emeklilik sistemi kapsamında 80’lerin sonunda Ulusal Emeklilik Sistemine geçildi. 18-59 yaşları arasındaki herkes sisteme dahil edildi ve en az 10 yıl katkı sağlanması şartı getirildi; kadın ve erkekte emeklilik yaşı 61 olarak belirlendi. Katkı oranı yüzde 9 seviyesinde olup, işveren yüzde 4.5’ini ödüyor. Güney Kore, yıllar öncesinde kıdem tazminatı sistemini kurdu –ki, Kore’de kıdem tazminatına emeklilik ödeneği deniyor- ve zaman içinde tüm çalışanların bu sisteme katılması zorunlu tutuldu. Sistem tamamen işverenler tarafından finanse ediliyordu ve çalışan, ister kendi isteği ile ayrılsın ister işveren işine son versin; en az bir yıl çalışmış olması halinde 30 günlük ücretini alabiliyordu.

KIDEM, EMEKLİLİK PLANI OLDU

2005 yılında ise çalışanların kıdem tazminatı planlarının, emeklilik planlarına dönüştürülmesine karar verildi. Yani, özel emeklilik planları ile kıdem tazminatı birleştirildiği. Bu kapsamda işveren ve çalışanlar istedikleri özel emeklilik planlarını seçebiliyor. İşveren de çalışanın emekliliğine katkı yapıyor. Çalışanlar isterlerse ek katkıda da bulunabiliyor. Katkılar vergi teşvikleri ile destekleniyor. Çalışan hesabındaki parayı istediği zaman çekemiyor. Parayı çekebilmenin şartı; bir ev satın almak, altı aydan fazla hastanede yatış, şirketin iflası ve doğal afet. Bunların dışında çalışan hesabındaki paraya el süremiyor.

Kore Cumhuriyetinde 3. basamak emeklilik olarak adlandırılan bireysel emeklilik sistemi de bulunuyor ve 1994’den beri uygulanıyor. Bugün BES fonları 365 milyar dolarlık bir büyüklüğe ulaşmış durumda ve gayri safi yurtiçi hasılaya oranı yüzde 27’ye yakın. Özetle, kıdem tazminatı ile özel emeklilik sistemini birleştiren tek ülke Güney Kore ve bugün gelinen noktada bu birleşmenin başarıya ulaştığı görülüyor. Öyle ki, 2022’ye kadar Kore, kıdem tazminatını tamamen kaldırıp, emeklilik planlarını zorunlu hale getirmeyi planlıyor.

KORE’DE SİSTEM NASIL İŞLİYOR?

Kıdem tazminatı fonuna ve çalışan emeklilik planlarına katılım zorunlu.
Kıdem tazminatı fonunun, özel emeklilik planlarına dönüştürülmesine izin verildi.
İşveren ve çalışanlar istedikleri planları seçmekte özgür.
Tüm işverenler emeklilik planı veya kıdem tazminatı sistemi kurmak zorunda.
10’dan az çalışanı olan firmalar çalışanların BES planlarına katkıda bulunabiliyor.
Yıllık katkı, bir aylık maaşa denk gelecek şekilde yüzde 8.3’lik katkı zorunlu.
Çalışan istediği zaman sistemden çıkamıyor. Ev alma, 6 aydan uzun süreli hastane kalış gibi durumlarda kıdem tazminatı alınabiliyor.
Emeklilik yaşı 61. Emeklilik yaşına gelindiğinde toplu çıkış mümkün.

BAZI ÜLKELERDE EMEKLİLİK MODELLERİ

İtalya: Kamu sosyal güvenlik ağırlıklı sistem yürüyor. Bağlanan emeklilik maaşı oranı yüzde 83 gibi çok yüksek. Emeklilik yaşı 66. Mesleki bazlı BES var, çıkış serbest ve yaygın değil. Kıdem tazminatında fonlu sistem de uygulanıyor ama zorunlu değil. İsteyen kıdem tazminatını fona aktartıyor. Çalışanlar riskli bulduklarından aktarım yaygın değil. Gönüllü bireysel emeklilik sistemi de uygulanıyor ve vergi teşvikleri ile destekleniyor. Özel emeklilik sisteminin büyüklüğü 200 milyar dolar.

Almanya: Emeklilik sistemi 3 basamaklı. Kamu emeklilik sistemi var. Emeklilik yaşı 65. Emekli maaşı bağlama oranı yüzde 40. Otomatik BES denilen mesleki bazlı emeklilik de var ancak zorunlu değil. işveren ile çalışan anlaşması halinde işveren de katkı sağlıyor ve katkılar vergiden muaf. Zorunlu olmayan gönüllü BES de var. Özel emeklilik sektörünün büyüklüğü 472 milyar dolar.

İsviçre: Emeklilik sistemi 3 basamaklı. Kamu emeklilik sistemi var. Emeklilik yaşı 65. Emekli maaşı bağlama oranı yüzde 42.1. Otomatik BES, -mesleki emeklilik sistemi- zorunlu uygulanıyor ve hem işveren hem de çalışan katkı sağlıyor. İşveren de, çalışan da yüzde 3.9’luk katkı yapıyor. Çalışanın yaşı arttıkça katkı payı da artıyor. Sadece emeklilikten 3 yıl öncesine kadar ev almak için para çekilebiliyor. Gönüllü emeklilik sistemi de var. Özel emeklilik sektörünün büyüklüğü 1 trilyon dolar.

İngiltere: Kamu emeklilik sistemi de var ama ağırlıklı özel sektör emeklilik sistemi uygulanıyor. Emeklilik yaşı 64. Emekli maaşı bağlama oranı yüzde 22.1. Otomatik BES yaygın. Çalışan katkısı yanı sıra işveren katkısı uygulanıyor ve katkı yüzde 1’den başlayıp yüzde 8’e kadar çıkıyor. Katkılar ve kazançlar vergiden muaf. Gönüllü BES de uygulanıyor, daha çok yüksek gelirli kişileri çekmek için vergi teşvikleri, tasarruf planları var. Özel emeklilik sektörünün büyüklüğü 2.9 trilyon dolar.

ABD: Özel sektör ağırlık emeklilik sistemi uygulanıyor. Kamunun da emeklilik sistemi var. Kamuda emeklilik yaşı 65-67 ve aylık maaş bağlama oranı yüzde 38.3. Otomatik katılım sistemi gönüllü uygulanıyor, çalışanlara sistemden cayma hakkı tanınmış. Katkılar ve kazançlar vergiden muaf. Gönüllü bireysel emeklilik sistemi de uygulanıyor ve vergi teşviki var. Özel emeklilik sektörünün büyüklüğü 28.2 trilyon dolar.

Hollanda: Emeklilik sistemi 3 basamaklı. Kamu emeklilik sistemi var, emeklilik yaşı 65 ve aylık maaş bağlama oranı yüzde 28.7. Otomatik BES uygulanıyor, yaygın ve yarı zorunlu. Çalışanların yüzde 91’i otomatik BES’e dahil. Çalışandan yüzde 8 kesiliyor, işveren de yüzde 7 katkı yapıyor. Zorunlu olmamasına rağmen işveren katkısı yüzde 50’ye kadar çıkıyor. Katkılar, kazançlar vergiden muaf. Gönüllü BES de uygulanıyor ve vergi teşviki var. Özel emeklilik sektörünün büyüklüğü 1.6 trilyon dolar.

Polonya: Emeklilik sistemi 3 basamaklı ama kamu ağırlıklı. Emeklilik yaşı 65 ve emekli aylığı bağlama oranı yüzde 31,6. Otomatik BES uygulanıyor ancak zorunlu değil, çıkış hakkı tanınıyor. Çalışan yüzde 2.9 katkı yapıyor. Otomatik BES’teki fonlar, kamuya aktarılarak, ödemeler yapılıyor. Gönüllü BES de uygulanıyor ve vergi teşvikleri var. Özel emeklilik sektörünün büyüklüğü 51.8 milyar dolar.