Rusya'ya misilleme mi geliyor?
24 Kasım'dan nu yana devam eden yaptırım Dünya Ticaret Örgütü'ne gidiyor... Bu durumda Rusya'nın çözüme yanaşmaması halinde Türkiye'ye "misilleme hakkı" doğacak
Yaptırımlar Rusya'ya sıkıntı yaşatacağa benziyor. Türkiye tarafından Rusya yaptırımlarının, Dünya Ticaret Örgütüne (DTÖ) taşınması durumunda, Rusya'nın haksız bulunması ve çözüme yanaşmaması halinde, Türkiye'ye "misilleme hakkı" tanınabilecek. Türk menşeli ürünlerin ithalatına dönük yaptırımlar ile gümrüklerde ürünlerin gereğinden uzun süre bekletilmesi nedeniyle doğan zararlardan dolayı Türkiye, Rusya'yı DTÖ anlaşmaları, Ticaret ve Tarifeler Genel Anlaşması (GATT) ile Hizmet Ticareti Genel Anlaşması (GATS) hükümleri kapsamında DTÖ'ye şikayet edebilecek. Böyle bir durumda konu DTÖ'nün Anlaşmazlıkların Halli Mekanizması'nda (AHM) ele alınacak.
Sırasıyla "danışmalar, panel, temyiz, onaylama ve uygulama" olmak üzere 5 aşamadan oluşan söz konusu mekanizmada, Türkiye ile Rusya arasındaki sorunda ilk aşamada çözüm sağlanabileceği gibi sonraki aşamalarda haksız olduğunun tespiti ve çözüme yanaşmaması halinde Rusya'nın "misilleme" uygulamasıyla karşı karşıya kalması gündeme gelecek. DTÖ, Rusya'nın yükümlülüklerini yerine getirmemesi dolayısıyla Türkiye'ye misillemede bulunma yetkisi verecek.
Gelişmiş ülkelerin en çok faydalandığı Anlaşmazlıkların Halli Mekanizması'nda, en fazla şikayet ABD ve Avrupa Birliği (AB) ülkelerinden olurken, Rusya, 4'ü şikayetçi, 6'sı şikayet edilen ülke olarak 10 kez yer aldı ve 28 uyuşmazlık konusunda da üçüncü taraf oldu.
AB, Ukrayna krizi sonrası Rusya'dan 4 konuda şikayetçi olurken, şikayet konularını,"otomobil ithalatına uygulanan vergiler, AB'den domuz ithalatına yasak, tarım ve sanayi ürünlerinde ithalatta yüksek tarifeler uygulanması, ithal Otomobillere geri dönüşüm adı altında vergi uygulaması" oluşturdu. Rusya ise AB'nin anti-damping ve enerji uygulamaları dolayısıyla şikayetçi oldu. Rusya ile AB arasında "danışma" aşamasında çözülemeyen söz konusu uyuşmazlıklar, "panel" aşamasında değerlendirilmeye devam ediyor.
Türkiye ise DTÖ'nün Anlaşmazlıkların Halli Mekanizması'nda 2'si şikayetçi, 9'u ise şikayet edilen ülke olmak üzere 11 kez yer aldı. Söz konusu 11 uyuşmazlığın 8'i danışma aşamasında çözülürken, üçü panele taşındı. Bunun yanında Türkiye, 70 uyuşmazlığa da üçüncü taraf olarak katılım sağladı.
TEPAV Çok Taraflı Ticaret Araştırmaları Merkezi Başkanı Bozkurt Aran, AA muhabirine, Rusya'nın Türkiye'ye karşı ekonomik ve ticari yaptırımlarının kesinlikle DTÖ anlaşması ve kurallarına aykırı olduğunu belirtti.
DTÖ ülkelerinin "silah, patlayıcı, bir ülkeden tehdit algılaması" gibi belirli durumlarda GATT'ın 21. maddesi uyarınca mal ithalatını yasaklamasına izin verildiğini ifade eden Aran, Rusya'nın Türkiye'ye uyguladığı ambargoyu iç hukuk kurallarına dayandırdığını, 21. maddeye atıfta bulunmadığını söyledi.
Rusya'nın DTÖ anlaşması ve kurallarına aykırı olarak yaptırım uyguladığını belirten Aran, "Rusya, aynı zamanda Türk malları içinde de seçim yapıyor. Örneğin limona yasak koymuyor, diğer mallara yasak koyuyor. Rusya'nın hukuken bunu yapması mümkün değil. Bu keyfi bir uygulamanın sonucu. Rusya, DTÖ üyesi olmak için 18 yıl çaba gösterdi. Rusya, DTÖ kurallarını iç mevzuatı haline getirmiş bir ülke. Rusya'nın, DTÖ’nün kurallarını sadece üyeliğinin ikinci yıllında hiçe sayması anlaşılır bir davranış değil. Türkiye, DTÖ'ye başvurmada haklı. Türkiye'ye haksız muamele yapılıyor. Şimdi Rusya'nın bu keyfi kararı, DTÖ kurallarına ve ilkelerine aykırı olduğu gibi aynı zamanda Rus iç hukukuna da aykırı. Tamamen keyfi bir uygulama" diye konuştu.
Aran, DTÖ'deki sürecin uzun sürdüğüne işaret ederek, "Türkiye, DTÖ'ye başvurduğu zaman örgüt, iki ülkenin kendi aralarında görüşüp konunun halledilmesini isteyecek. Bu durumda sorun çözülebilir. Rusya uluslararası toplumda DTÖ kurallarını reddeden bir ülke olarak da anılmak istemez" dedi.
DTÖ ne anlama gelir?
DTÖ, Uruguay müzakereleri sonunda, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması'nın (GATT) devamı niteliğinde 60 ayrı çok taraflı anlaşma, mutabakat metni, bakanlar bildirisini kapsayan, 15 Nisan 1994 tarihinde Fas'ın Marakeş kentinde imzalanan Dünya Ticaret Örgütü Anlaşması ile kuruldu. DTÖ, çok taraflı ve çoklu ticaret anlaşmalarının uygulanmasını ve denetlenmesini, ticari uyuşmazlıkların çözümünü sağlamayı, üye ülkelerin ulusal ticaret politikalarını izlemeyi, küresel ekonomik politikayla ilgili diğer uluslararası kuruluşlarla işbirliğini sağlamayı amaçlıyor.
Üye sayısı 162 olan örgüte Türkiye, 26 Mart 1995'te kurucu üye olarak katıldı.
Süreç nasıl işler?
DTÖ Anlaşmazlıkların Halli Mekanizmasında çözümlenecek bir uyuşmazlığa sadece DTÖ’ye üye devletler taraf olabiliyor. Bir anlaşmazlığa ilişkin olarak, Anlaşmazlıkların Halli Kural ve Usulleri Hakkındaki Mutabakat Metni (AHMM) kapsamında üye ülke/ülkeler tarafından danışma talebinde bulunulması halinde ilgili ülke tarafından 10 gün içinde talebe cevap verilmesi ve 30 gün içinde danışmalara başlanması gerekiyor.
İlgili üyenin danışma talebine 10 gün içinde cevap vermemesi veya 60 gün içinde çözüme ulaşılamamış olması halinde şikayetçi taraf, Anlaşmazlıkların Halli Organı'ndan panel kurulmasını isteyebiliyor. Genel olarak 3 kişiden oluşan ve standart çalışma usul ve esasları çerçevesinde görev yapan panelin de çalışmalarını en geç 6 ay içinde tamamlaması gerekiyor. Panel nihai raporu üyelere dağıtıldıktan sonra, taraflardan birinin temyize gitmemesi veya oybirliği ile raporun kabul edilmemesi durumları haricinde, 60 gün içinde Anlaşmazlıkların Halli Organı tarafından panel raporu kabul ediliyor. Temyiz yoluna gidilmesi halinde ise incelemenin süresi 90 günü buluyor.
Temyiz organı raporunun, üyelere dağıtılmasından sonraki 30 gün içinde oybirliği ile aleyhte bir karar alınmadığı takdirde, rapor Anlaşmazlıkların Halli Organı tarafından kabul ediliyor.
Uygulama aşamasında ise karar, taraflar için bağlayıcı oluyor.
Sırasıyla "danışmalar, panel, temyiz, onaylama ve uygulama" olmak üzere 5 aşamadan oluşan söz konusu mekanizmada, Türkiye ile Rusya arasındaki sorunda ilk aşamada çözüm sağlanabileceği gibi sonraki aşamalarda haksız olduğunun tespiti ve çözüme yanaşmaması halinde Rusya'nın "misilleme" uygulamasıyla karşı karşıya kalması gündeme gelecek. DTÖ, Rusya'nın yükümlülüklerini yerine getirmemesi dolayısıyla Türkiye'ye misillemede bulunma yetkisi verecek.
Gelişmiş ülkelerin en çok faydalandığı Anlaşmazlıkların Halli Mekanizması'nda, en fazla şikayet ABD ve Avrupa Birliği (AB) ülkelerinden olurken, Rusya, 4'ü şikayetçi, 6'sı şikayet edilen ülke olarak 10 kez yer aldı ve 28 uyuşmazlık konusunda da üçüncü taraf oldu.
AB, Ukrayna krizi sonrası Rusya'dan 4 konuda şikayetçi olurken, şikayet konularını,"otomobil ithalatına uygulanan vergiler, AB'den domuz ithalatına yasak, tarım ve sanayi ürünlerinde ithalatta yüksek tarifeler uygulanması, ithal Otomobillere geri dönüşüm adı altında vergi uygulaması" oluşturdu. Rusya ise AB'nin anti-damping ve enerji uygulamaları dolayısıyla şikayetçi oldu. Rusya ile AB arasında "danışma" aşamasında çözülemeyen söz konusu uyuşmazlıklar, "panel" aşamasında değerlendirilmeye devam ediyor.
Türkiye ise DTÖ'nün Anlaşmazlıkların Halli Mekanizması'nda 2'si şikayetçi, 9'u ise şikayet edilen ülke olmak üzere 11 kez yer aldı. Söz konusu 11 uyuşmazlığın 8'i danışma aşamasında çözülürken, üçü panele taşındı. Bunun yanında Türkiye, 70 uyuşmazlığa da üçüncü taraf olarak katılım sağladı.
TEPAV Çok Taraflı Ticaret Araştırmaları Merkezi Başkanı Bozkurt Aran, AA muhabirine, Rusya'nın Türkiye'ye karşı ekonomik ve ticari yaptırımlarının kesinlikle DTÖ anlaşması ve kurallarına aykırı olduğunu belirtti.
DTÖ ülkelerinin "silah, patlayıcı, bir ülkeden tehdit algılaması" gibi belirli durumlarda GATT'ın 21. maddesi uyarınca mal ithalatını yasaklamasına izin verildiğini ifade eden Aran, Rusya'nın Türkiye'ye uyguladığı ambargoyu iç hukuk kurallarına dayandırdığını, 21. maddeye atıfta bulunmadığını söyledi.
Rusya'nın DTÖ anlaşması ve kurallarına aykırı olarak yaptırım uyguladığını belirten Aran, "Rusya, aynı zamanda Türk malları içinde de seçim yapıyor. Örneğin limona yasak koymuyor, diğer mallara yasak koyuyor. Rusya'nın hukuken bunu yapması mümkün değil. Bu keyfi bir uygulamanın sonucu. Rusya, DTÖ üyesi olmak için 18 yıl çaba gösterdi. Rusya, DTÖ kurallarını iç mevzuatı haline getirmiş bir ülke. Rusya'nın, DTÖ’nün kurallarını sadece üyeliğinin ikinci yıllında hiçe sayması anlaşılır bir davranış değil. Türkiye, DTÖ'ye başvurmada haklı. Türkiye'ye haksız muamele yapılıyor. Şimdi Rusya'nın bu keyfi kararı, DTÖ kurallarına ve ilkelerine aykırı olduğu gibi aynı zamanda Rus iç hukukuna da aykırı. Tamamen keyfi bir uygulama" diye konuştu.
Aran, DTÖ'deki sürecin uzun sürdüğüne işaret ederek, "Türkiye, DTÖ'ye başvurduğu zaman örgüt, iki ülkenin kendi aralarında görüşüp konunun halledilmesini isteyecek. Bu durumda sorun çözülebilir. Rusya uluslararası toplumda DTÖ kurallarını reddeden bir ülke olarak da anılmak istemez" dedi.
DTÖ ne anlama gelir?
DTÖ, Uruguay müzakereleri sonunda, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması'nın (GATT) devamı niteliğinde 60 ayrı çok taraflı anlaşma, mutabakat metni, bakanlar bildirisini kapsayan, 15 Nisan 1994 tarihinde Fas'ın Marakeş kentinde imzalanan Dünya Ticaret Örgütü Anlaşması ile kuruldu. DTÖ, çok taraflı ve çoklu ticaret anlaşmalarının uygulanmasını ve denetlenmesini, ticari uyuşmazlıkların çözümünü sağlamayı, üye ülkelerin ulusal ticaret politikalarını izlemeyi, küresel ekonomik politikayla ilgili diğer uluslararası kuruluşlarla işbirliğini sağlamayı amaçlıyor.
Üye sayısı 162 olan örgüte Türkiye, 26 Mart 1995'te kurucu üye olarak katıldı.
Süreç nasıl işler?
DTÖ Anlaşmazlıkların Halli Mekanizmasında çözümlenecek bir uyuşmazlığa sadece DTÖ’ye üye devletler taraf olabiliyor. Bir anlaşmazlığa ilişkin olarak, Anlaşmazlıkların Halli Kural ve Usulleri Hakkındaki Mutabakat Metni (AHMM) kapsamında üye ülke/ülkeler tarafından danışma talebinde bulunulması halinde ilgili ülke tarafından 10 gün içinde talebe cevap verilmesi ve 30 gün içinde danışmalara başlanması gerekiyor.
İlgili üyenin danışma talebine 10 gün içinde cevap vermemesi veya 60 gün içinde çözüme ulaşılamamış olması halinde şikayetçi taraf, Anlaşmazlıkların Halli Organı'ndan panel kurulmasını isteyebiliyor. Genel olarak 3 kişiden oluşan ve standart çalışma usul ve esasları çerçevesinde görev yapan panelin de çalışmalarını en geç 6 ay içinde tamamlaması gerekiyor. Panel nihai raporu üyelere dağıtıldıktan sonra, taraflardan birinin temyize gitmemesi veya oybirliği ile raporun kabul edilmemesi durumları haricinde, 60 gün içinde Anlaşmazlıkların Halli Organı tarafından panel raporu kabul ediliyor. Temyiz yoluna gidilmesi halinde ise incelemenin süresi 90 günü buluyor.
Temyiz organı raporunun, üyelere dağıtılmasından sonraki 30 gün içinde oybirliği ile aleyhte bir karar alınmadığı takdirde, rapor Anlaşmazlıkların Halli Organı tarafından kabul ediliyor.
Uygulama aşamasında ise karar, taraflar için bağlayıcı oluyor.